سلنیم

شرح تصویر:

نام این عنصر برگرفته از سِلِن، الهه یونانی ماه، است. تصویر، هلال ماه را روی حفره‌های سطح ماه نشان می‌دهد.

شکل ظاهری:

سلنیم یک شبه‌فلز است که به دو شکل وجود دارد: فلزی نقره‌ای و پودری قرمز رنگ.

کاربردها:

بزرگ‌ترین مصرف سلنیم به‌عنوان یک افزودنی در شیشه است. برخی ترکیبات سلنیم شیشه را بی‌رنگ می‌کنند و برخی دیگر رنگ قرمز تیره‌ای به شیشه می‌دهند. از سلنیم می‌توان برای کاهش عبور نور خورشید از شیشه ساختمان‌ها نیز استفاده کرد که به چنین شیشه‌هایی رنگ برنزی می‌دهد. از سلنیم برای ساختن رنگدانه‌های مورد نیاز در سرامیک‌ها، رنگ‌ها و پلاستیک‌ها نیز استفاده می‌کنند.

سلنیم همزمان خاصیت فوتوولتی (تبدیل نور به الکتریسیته) و نوررسانایی (کاهش مقاومت الکتریکی با افزایش روشن‌سازی) دارد. به همین دلیل در فوتوسِل‌ها، سلول‌های خورشیدی و دستگاه‌های فوتوکپی مفید است. سلنیم همچنین جریان AC را به DC تبدیل می‌کند و در نتیجه به‌طور وسیع در یکسوسازها استفاده می‌شود.

از آنجا که سلنیم برای قارچ پوست سر که موجب شورۀ سر می‌شود سمّی است، در برخی شامپوهای ضدشوره به کار می‌رود. از سلنیم به‌عنوان افزودنی در ساخت فولاد ضدزنگ نیز استفاده می‌شود.

نقش زیست‌شناختی:

سلنیم یک عنصر کم‌مقدار ضروری برای برخی گونه‌ها مانند انسان است. بدن ما حدوداً ۱۴ میلی‌گرم سلنیم دارد و هر یک از سلول‌های بدن انسان محتوی بیش از یک میلیون اتم سلنیم است.

کمبود سلنیم ممکن است باعث مشکلاتی در سلامت شود اما مقدار زیاد آن نیز خطرناک است. سلنیمِ بیش از حد، سرطان‌زا و تراتوژنیک (مختل‌کننده رشد جنین) است.

فراوانی طبیعی:

سلنیم در تعداد کمی از کانی‌های کمیاب یافت می‌شود. بیشتر سلنیمِ جهان از گل و لای آنُدی تولیدشده طی پالایش مس به‌دست می‌آید. این گِل‌ها را با سدیم کربنات یا سولفوریک اسید حرارت می‌دهند یا با سدیم کربنات ذوب می‌کنند تا سلنیم آزاد شود.

یونز یاکوب برزلیوس در سال ۱۸۱۷ میلادی سلنیم را در استکهلم کشف کرد. او در یک سری مطالعات دربارۀ سولفوریک اسید مشارکت می‌کرد که متوجه رسوبات قرمزـ قهوه‌ای جمع‌شده در تهِ محفظه‌های تولید سولفوریک اسید شد.

برزلیوس ابتدا تصور کرد که این رسوبات مربوط به عنصر تلوریم است، زیرا در اثر حرارت، بوی شدید تربچه می‌داد، اما در نهایت متوجه شد که در واقع عنصری جدید است. او همچنین دریافت که این عنصر به گوگرد شبیه و خواص آن حدواسط گوگرد و تلوریم است. برزلیوس کشف کرد که در نمونه‌های تلوریم نیز سلنیم وجود داشته است و بوی منحصربه‌فردش را به آن عنصر داده است. این عنصر بر خود برزلیوس هم اثر گذاشت (زیرا از طریق پوست جذب می‌شود) و باعث بوی بد دهان او شد (ویژگی مشترک کسانی که با این عنصر کار می‌کنند).

 

شعاع اتمی ناپیوندی (Å): ۱/۹۰	شعاع کووالانسی (Å): ۱/۱۸
الکترون‌خواهی (kJ/mol): ۱۹۴/۹۶۵	الکترونِگاتیویته (مقیاس پاولینگ): ۲/۵۵

انرژی‌های یونش	اول	دوم	سوم	چهارم	پنجم	ششم	هفتم	هشتم
kJ/mol	۹۴۰/۹۶۳	۲۰۴۴/۵۲	۲۹۷۳/۷۱۷	۴۱۴۳/۵۶۳	۶۵۸۹/۹	۷۸۸۲/۹	۱۴۹۹۳/۸	-

 

حالت‌های اُکسایش معمول: ۶، ۴ ، ۲-

ایزوتوپ‌ها:

ایزوتوپ	جرم اتمی	فراوانی طبیعی (٪)	نیمه‌عمر	شیوه واپاشی
74Se	۷۳/۹۲۲	۰/۸۹	۱۰۱۸×۵/۵ < سال	EC-EC
76Se	۷۵/۹۱۹	۹/۳۷	-	-
77Se	۷۶/۹۲۰	۷/۶۳	-	-
78Se	۷۷/۹۱۷	۲۳/۷۷	-	-
80Se	۷۹/۹۱۷	۴۹/۶۱	-	-
82Se	۸۱/۹۱۷	۸/۷۳	۱۰۱۹×۹/۵ < سال	-β-β

داده‌ها:

W. M. Haynes, ed., CRC Handbook of Chemistry and Physics, CRC Press/Taylor and Francis, Boca Raton, FL, 95th Edition, Internet Version 2015, accessed December 2014

Tables of Physical & Chemical Constants, Kaye & Laby Online, 16th edition, 1995. Version 1.0 (2005), accessed December 2014

J. S. Coursey, D. J. Schwab, J. J. Tsai, and R. A. Dragoset, Atomic Weights and Isotopic Compositions (version 4.1), 2015, National Institute of Standards and Technology, Gaithersburg, MD, accessed November 2016

خواص و کاربردها:

John Emsley, Nature’s Building Blocks: An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, New York, 2nd Edition, 2011

Thomas Jefferson National Accelerator Facility - Office of Science Education, It’s Elemental - The Periodic Table of Elements, accessed December 2014

تاریخچه:

Elements 1-112, 114, 116 and 117 © John Emsley 2012. Elements 113, 115, 117 and 118 © Royal Society of Chemistry 2017