این صفحه واژه‌نامه‌ای هم دارد که اگر خواننده‌ای در حین خواندن مطلبی به اصطلاحی تخصصی رسید با کمک واژه‌نامه با آن اصطلاح آشنا ‌شود. برای استفاده از این واژه‌نامه دو راه وجود دارد: می‌شود مستقیم و از راه کلیک بر روی نشانی به صفحه‌ی واژه‌نامه وارد شد. هم‌چنین با نگه داشتن موس کامپیوتر بر روی آن اصطلاح، توضیح کوتاهی درباره‌ی آن روی صفحه نمایش داده می‌شود. «هم‌نشینی با علم» در سال اول فعالیت خود بخشی با عنوان داستان عنصرها داشت که حالا بخش مستقلی در وبگاه موزه شده است. در «داستان عنصرها» با روایت کردن داستان‌هایی از اتفاق‌‌ها و تجربه‌های علمی که به عنصرهای مختلف طبیعت مربوط‌اند گذری هم بر تاریخ علم، تجربه‌های موفق و ناموفق علمی و کاربردهای علم در زندگی بشر می‌شود.

نوشتن همه‌ی مطالب، انجام آزمایش‌ها، عکاسی‌ها و طراحی ها در موزه‌ی علوم و فناوری انجام می‌شود. نویسندگان مطالب به حق نشر پایبندند و تمام تصویرهایی که در مطالب از آن‌ها استفاده می‌شود برای استفاده‌ی عموم مجوز دارند.

نویسندگان مطالب: مژده اخوان (دکترای شیمی) و سیما قاسمی (دکترای فیزیک)

تهیه‌ کننده‌ی عکس‌های آزمایش‌ها: مژده اخوان (دکترای شیمی)

تازه، کهنه، گندیده

/
با یک چیستان شروع کنیم! به کدام ماده غذایی می‌شود گفت همه‌کاره‌ی آشپزخانه؟ راهنمایی: در دستور تهیه خیلی از خوراکی‌ها، از شیرینی و دسر تا انواع غذاهای ساده یا مفصل آن را پیدا می‌کنید؛ وظیفه‌اش گاهی چسباندن است و گاهی پوشاندن، گاهی غلیظ کردن و گاهی حجیم کردن....

یخ زدن آب در کویر!

/
دمای هوای دو شهر را در شب و روز با هم مقایسه کنید، یکی کویری و دیگری در حاشیه‌ی دریاچه‌ی خزر. در بعضی روزهای زمستان دمای شهری کویری مثل کرمان در طول روز در حدود ۱۵ درجه‌ی سانتیگراد است ولی در شب دمای آن شهر به زیر صفر درجه می‌رود و آب یخ می‌زند! در حالی که در شهری در حاشیه‌ی خزر اختلاف دمای روز و شب در حدود پنج یا شش درجه‌ی سانتیگراد است. چه عاملی در اینهمه تفاوت مؤثر است؟

از درخت بید تا قرص‌های شفابخش

/
می‌خواهیم درباره یکی از پرمصرف‌ترین داروها در تمام جهان صحبت کنیم که تولید سالانه‌اش به هزاران تُن می‌رسد. این دارو را اولین بار حدود ۱۲۰ سال پیش ساخته‌اند، اما پیشینه‌اش به هزاران سال قبل نسبت داده می‌شود؛ فراز و فرودهای زیادی را به خود دیده است و هزاران پزشک و دانشمند در سراسر جهان روی آن کار کرده‌اند تا به نقطه فعلی برسد: دارویی نجات‌بخش که از سکته قلبی جلوگیری می‌کند....

لباس گرم و کاسه‌ی یخ

/
همه‌ی ما در زندگی روزمره برای مقابله با سرمای زمستان و گرمای تابستان تجربه‌های مختلفی داریم. مثلاً در زمستان لباس گرم مثل ژاکت بافتنی، پالتو یا کاپشن می‌پوشیم تا گرم شویم. آیا اگر دور کاسه‌‌ای پر از یخ پارچه پشمی بپیچیم گرم می‌شود و یخ زودتر آب می‌شود؟

آب بالاتر از سطح لیوان

/
چه کنیم که سطح آب در لیوان مثل تصویر بالا بیاید ولی آب بیرون نریزد؟ تا حالا دیده‌اید حشره‌ای روی آب راه برود؟ چرا در آب فرو نمی‌رود؟ این موضوع چه ربطی به تصویر بالا دارد؟

بدن ما چگونه سلول‌های تازه می‌سازد؟

/
چطور وقتی موهای ما می‌ریزد، دوباره موهای جدید رشد می‌کنند؟ یا ناخن‌هایمان چطور دائم بلند می‌شوند؟ چرا وقتی خون می‌دهیم از کم‌خونی نمی‌میریم؟!

حوضچه‌ی آب در سیب‌زمینی

/
چرا برای پختن مربا، میوه را چند ساعت داخل شکر می‌گذاریم؟ سلول‌های ما چطور مقدار آب داخل و خارج سلول را تنظیم می‌کنند؟ تجربه‌ای ساده با یک سیب‌زمینی و مقداری نمک انجام می‌دهیم و چرایی این پدیده‌ها را آزمایش می‌کنیم.

بادکنک وزنه‌بردار

/
می‌خواهیم با کمک یک بادکنک لیوانی را از روی میز بلند کنیم. این کار چطور ممکن است؟ تجربه کنید!

تاریخ انقضا: پنج هزار سال پس از تولید

/
اگر بخواهید برای زمان‌های اضطراری (مثل زلزله) کیف نجات آماده کنید چه خوراکی‌هایی را در آن قرار می‌دهید؟ حتماً غذاهایی را انتخاب می‌کنید که تاریخ انقضاشان چند ماه یا چند سال دیگر باشد. اما آیا خوراکی‌ای وجود دارد که تا آخر عمر خودمان یا حتی چند نسل بعدمان فاسد نشود؟!

با نی سیفون بسازید

/
چطور با استفاده از یک نی تاشو آبِ داخل لیوان را به ظرفِ کنار آن منتقل کنیم؟ با مکیدن هوای داخل نی؟ اگر به جای آب، یک مایع آلوده یا سمّی داشتیم چطور؟ با نی تاشو سیفون ساده‌ای می‌سازیم و با طرز کار و فایده‌ی سیفون‌ها آشنا می‌شویم.

الاکلنگ خودکار

/
این آزمایش را تکرار کنید تا ببینید چطور شمع‌ها خود به خود بالا و پایین می‌روند.

شفق قطبی چطور به‌وجود می‌آید؟

/
پدیده‌ی زیبای شفق قطبی بیشتر در آسمان نواحی‌ قطبی زمین دیده می‌شود. این پدیده چطور به‌‌وجود می‌آید؟ چرا در ناحیه‌های نزدیک به قطب‌های زمین بیشتر به‌وجود می‌آید؟ چه چیزی باعث می‌شود که رنگ‌های مختلفی داشته باشند؟

شکلاتِ ضد حرارت

/
عرق کردن در هوای گرم تابستان چه فایده‌ای برای بدن ما دارد؟ چرا وقتی از استخر یا حمام بیرون می‌آییم و بدنمان هنوز خیس است احساس سرما می‌کنیم؟ آزمایشی ساده با دو شکلات انجام دهید و با خنک‌کننده‌های تبخیری آشنا شوید.

از سکه و لیوان تا فیبر نوری

/
با یک سکه و یک لیوان آب آزمایش جالبی انجام بدهید و پدیده‌ای را مشاهده کنید که در ساخت فیبرهای نوری و انتقال اطلاعات در شبکه‌ی اینترنت از آن استفاده می‌شود.

ژن‌ها: دفترچه راهنمای بدن ما

/
ژن چیست و از کجا آمده است؟ چرا دانشمندان خصوصیات موجودات زنده را به ژن‌هایشان ربط می‌دهند؟

در عرض چند دقیقه موتور بسازید

/
می‌خواهیم با یک باتری و چند آهن‌ربا و یک تکه سیم، موتوری ساده بسازیم! در این آزمایش با بعضی خواص الکتریسیته و مغناطیس آشنا می‌شویم، خاصیت‌هایی که در زندگی روزمره‌ی ما حضور دارند و در وسایل مختلف زندگی از آنها استفاده می‌شود.

صابون چگونه تمیز می‌کند؟

/
آیا می‌دانید صابون چگونه تمیز می‌کند و چرا نام آن همیشه با‌ آب گره خورده است؟

پیام‌رسان خانگی

/
پیام‌رسان خانگی خودتان را بسازید و پیام‌های تلگرافی بفرستید. فرستادن پیام و دریافت پیام در عصر تلگراف را تجربه کنید.

سکه، بر سر جای خود!

/
وقتی در خودرویی نشسته‌اید، در لحظه‌ای که خودرو شروع به حرکت رو به جلو می‌کند شما جلو نمی‌روید و احساس می‌کنید به پشت پرت می‌شوید. هم‌چنین وقتی خودرو ترمز می‌کند به جلو پرت می‌شوید. با آزمایشی ساده و با مطالعه‌ی دقیق‌ترِ حرکت، تجربه کنید که چه می‌شود این پدیده‌ها رخ می‌دهند.

مثلث بازیافت و پلاستیک‌های غیر قابل بازیافت

/
تا به حال به مثلث کوچک روی بدنه‌ی محصولات پلاستیکی دقت کرده‌اید؟ آیا هر پلاستیکی که این مثلث را داشته باشد، قابل بازیافت است؟

چه چیزی خون ما را قرمز می‌کند؟

/
چه عاملی باعث قرمز شدن خون ما می‌شود؟ آیا خون آبی، بنفش، سبز یا زرد هم وجود دارد؟

کیک بزرگِ آسمان!

/
همگی تجربه‌ی دیدن ماه زرد‌رنگ بزرگ را در آسمان داریم. این پدیده را وقتی می‌بینیم که ماه کامل است و نزدیک به افق قرار دارد. اما وقتی ماه در طول شب به‌تدریج بالاتر می‌آید به نظر می‌رسد هم کوچک می‌شود و هم رنگش تغییر می‌کند. چه اتفاقی می‌افتد که این تغییرها را می‌بینیم؟

وقتی ویروس وارد بدن ما می‌شود چه اتفاقی می‌افتد؟

/
آیا ویروس موجودی زنده است؟ وقتی ویروس وارد بدن ما می‌شود چه اتفاقی برای آن می‌افتد؟ آیا همه‌ي ویروس‌ها برای ما خطرناک‌اند؟

مناظره بر سر بزرگی عالم

/
شاید باورکردنی نباشد که تا همین صد سال پیش بشر از وجود کهکشان‌های دیگر بی‌خبر بوده است. صد سال پیش کشف مهمی در اخترشناسی انجام شد که تصور ما از ابعاد عالم را دگرگون کرد.

بازسازیِ تغییرات اقلیمی در آشپزخانه

/
کربن دی‌اکسیدِ موجود در جوّ چه اثری بر آب اقیانوس‌ها می‌گذارد؟ آیا ممکن است فعالیت‌های انسانی برای آبزیانِ اقیانوس‌ها خطرناک باشد؟ در آشپزخانه کربن دی‌اکسید بسازید و اثر آن را بر آب آزمایش کنید.

مِه درست کنیم

/
بعضی روزها آسمان ابری است، گاهی در نزدیکی سطح زمین ابر رقیق یا مِه تشکیل می‌شود، بعضی روزها شبنم روی برگ گل‌ها می‌نشیند و بعضی روزها نه. در این آزمایش درون یک بطری مِه بسازید و چگونگی تشکیل ابرها و شبنم‌ها را بررسی کنید.

چرا آب رنگی از پیمانه خارج نمی‌شود؟

/
شاید از خود پرسیده‌اید چرا در داخل ساختمان‌ها شوفاژها و بخاری‌ها را معمولاً روی زمین می‌گذارند؟ چرا کولرها و وسایل سرمایشی را نزدیک به سقف نصب می‌کنند؟ یا اینکه چرا دود‌کش‌ کارخانه‌ها را همیشه بلند می‌سازند؟ تجربه‌ای ساده با دو لیوان آب داغ و آب سرد انجام می‌دهیم و چرایی این پدیده‌ها را آزمایش می‌کنیم.

آسمان چه رنگی است، قرمز، آبی یا سیاه؟

/
در طول روز آسمان آبی است، چه می‌شود که هنگام غروب اطراف خورشید را قرمز می‌بینیم؟ چرا در تصویرهایی که فضانوردان از بیرون جوّ زمین گرفته‌اند آسمان سیاه است، حتی اگر خورشید هم در آسمان دیده شود؟ در سیاره‌های دیگر آسمان چه رنگی دارد؟

رنگسازی با کلم قرمز

/
به نظر شما چطور این تکه یخ‌ها که با عصاره کلم قرمز درست شده‌اند، با ذوب شدن در هر لیوان به رنگ متفاوتی درآمده‌اند؟ تجربه کنید و رنگ‌های زیبا بسازید.

آب سربالا می‌رود؟

/
آب سربالا می‌رود؟ با وسایلی ساده اسباب‌بازی‌‌ای بسازید و پدیده‌‌ی علمی جالبی را مشاهده کنید و درباره‌اش بخوانید.

مایونز: آشتی دادن آب و روغن

/
حتما به تجربه می‌دانید که آب و روغن با هم مخلوط نمی‌شوند، اما راه‌هایی هم برای آشتی دادن آب و روغن وجود دارد که نمونه آشنای آن مایونز است.

زاویه‌سنجی و ستاره‌ی قطبی

/
اگر بخواهید ارتفاع بنایی را اندازه‌ بگیرید چه می‌کنید؟ ارتفاع برج میلاد تهران یا حتی قله‌ی دماوند را چطور می‌شود اندازه گرفت؟ با ساخت یک زاویه‌سنج ساده می‌توانید ارتفاع‌ بناهای مختلف را اندازه‌گیری کنید. حتی عرض جغرافیایی محل خود را با اندازه‌گیری ارتفاع ستاره‌ی قطبی می‌توانید تعیین کنید.

از شیر، پلاستیک بسازید

/
می‌دانستید می‌شود به‌راحتی از شیر پلاستیک ساخت و با آن کاردستی‌های زیبا و بادوامی درست کرد؟

از ارتباط دو برج تا ارتباط دو قاره

/
تا همین دویست سال پیش انسان‌های جاهای مختلف دنیا با تأخیر زیادی از اخبار هم باخبر می‌شدند و ارتباطات محدود می‌شد به مردم یک شهر یا منطقه ولی با کشف‌هایی که در الکتریسیته و مغناطیس اتفاق افتاد به یک‌باره شکل ارتباطات دگرگون شد و با ساخت تلگراف نقاط دور از هم، به هم متصل شدند و اخبار به‌سرعت منتشر می‌شد.

رقص نمک‌ها

/
نوسان‌های حاصل از حرکت صوت را با کمک یک بلندگو و دانه‌های نمک تماشا کنید.

ستاره‌ی خلال دندانی

/
می‌دانید آب چگونه بر خلاف جاذبه‌ی زمین از ریشه درختان بسیار بلند بالا می‌رود و به برگ‌ها می‌رسد؟ برای تجربه كردن این پدیده، با چند قطره آب خلال دندان‌های شکسته را به حرکت وادارید تا یک ستاره پنج‌پر بسازند.

مواد لازم… جوش شیرین یا بیکینگ پودر؟

/
چرا در دستور پخت‌ها گاهی جوش شیرین را می‌بینیم و گاهی بیکینگ پودر را؟ آیا می‌شود اگر یکی را در خانه نداشتیم، از آن یکی استفاده کنیم؟ جوش شیرین و بیکینگ پودر از نظر ترکیب شیمیایی چه فرقی با هم دارند؟

سیستم ایمنی چطور کار می‌کند؟

/
سیستم ایمنی چطور میکروب‌های مختلف را از هم تشخیص می‌دهد و با هر کدام به روشی متفاوت مبارزه می‌کند؟ چطور دفعه‌ی بعد که میکروب وارد شد بدن سریع‌تر پاسخ می‌دهد؟

آشپزی با امواج

/
به تجربه دیده‌ایم که برای آشپزی به گرما نیاز است. در اجاق‌گازها شعله‌ی آتش گرما می‌دهد، در اجاق‌های برقی صفحه‌ای فلزی داغ می‌شود و گرما می‌دهد ولی در مایکروفرها بدون گرما دادن، غذا می‌پزیم و غذا را گرم می‌کنیم. چطور؟

آب شدن یخ‌های قطبی

/
چرا می‌گویند آب شدن یخ‌های قطبی برای حیات در اقیانوس‌ها ضرر دارد؟ چه عواملی بر گردش آب‌های اقیانوس‌ها مؤثرند؟ تجربه‌ای ساده با دو لیوان آب، رنگ، نمک و یخ انجام می‌دهیم و بعضی از این پدید‌ه‌ها را می‌آزماییم.

بادکنک آتش خاموش‌کن

/
برای خاموش کردن شمع چه کار می‌کنید؟ روی آن آب می‌ریزید؟ از درپوش استفاده می‌کنید؟ فوت می‌کنید؟ با این آزمایش ساده آتش خاموش‌کن خودتان را بسازید!

آب، زیر سطح دریاچه‌های یخ‌زده

/
شاید دیده باشید آب روی سطح حوض‌ها یخ بزند در حالی که زیر لایه‌ی یخ، آب وجود دارد. این پدیده‌ به خاصیتی از آب مربوط‌ است که اگر وجود نداشت در قطب‌ها حیات شکل نمی‌گرفت و در زمستان‌های سرد دریاچه‌های بزرگ یک‌‌پارچه یخ می‌زدند و ماهی‌ها و موجودات زنده‌ی درون آن از بین می‌رفتند.

خطر مخلوط کردن مواد شیمیایی خانگی

/
در خانه همه ما مواد شیمیایی مختلفی پیدا می‌شود که برخی از آنها را می‌خوریم و برخی را برای نظافت به کار می‌بریم. اگر فکر می‌کنید که مخلوط کردنِ مواد تمیزکننده‌ی مختلف اثر آنها را بیشتر می‌کند دست نگه دارید، چون ممکن است برایتان خطرناک باشد.

قدتان در فضا بلندتر می‌شود

/
اگر کسی از شما پرسید قدتان چقدر است به او بگویید خوابیده یا ایستاده؟ روی زمین یا در فضا؟

فقط یک پیچ ساده!

/
با یک پیچ ساده در نوار کاغذی خواص جالبی را کشف کنید!

آیا ممکن است سیستم ایمنی ما اشتباه کند؟

/
سیستم ایمنی بدن ما چطور مهاجم‌ها را تشخیص می‌دهد؟ آیا ممکن است سیستم ایمنی ما خطا کند و به خودمان صدمه بزند؟

فلش‌های وارونه

/
آیا می‌توانید بدون دست زدن به کاغذ پشت لیوان، فلش‌ها را وارونه کنید؟ تجربه‌ای ساده با یک لیوان آب انجام دهید و پدیده‌های جالبی را مشاهده کنید.

بدن ما تابش می‌کند؟

/
بله بدن ما به اطراف تابش می‌کند و این تابش انرژی دارد ولی این موضوع اتفاق عجیبی نیست. فنجان چای هم تابش می‌کند، هوای گرم بالای بخاری یا شوفاژ هم تابش می‌کند، کتاب و بشقاب و در و دیوار و کلاً همه‌ی وسایل اطراف شما تابش می‌کنند...

سُر نخورید!

/
در سرما تجربه‌های مختلفی با آب و یخ و برف داریم. فردای روزهای برفی راه رفتن در پیاده‌روها دشوار است و دائم باید مراقب باشیم که سُر نخوریم چون سطح یخ لیز است. برف‌بازی و پرتاب گولّه‌ برفی از تفریحات زمستانی در شهرهای سردسیر است اما اگر هوا خیلی سرد باشد نمی‌توانیم گولّه برفی درست کنیم و برف‌ها به هم نمی‌چسبند. تجربه‌های دیگری نیز از آب یخ زده داریم: لوله‌های فلزی آب در روزهای سرد زمستان ترک می‌خورند. این پدیده‌ها به خاصیتی مربوط است که ویژه‌ی آب است و در مواد دیگر وجود ندارد.

نجات سکه

/
چگونه می‌توانیم این سکه را بدون خیس شدنِ دستمان از آب خارج کنیم؟ راهنمایی: یک شمع و یک لیوان هم داریم.

رد سفید هواپیماها و گرمایش زمین

/
آیا دیده‌اید بعضی وقت‌ها هواپیماها ردی ابرمانند پشت سر خود باقی می‌گذارند؟ چرا این رد گاهی تا ساعت‌ها باقی می‌ماند و گاه زود از بین می‌رود؟ این ردها چطور به‌وجود می‌آیند؟ آیا می‌دانستید این ردها بر افزایش گرمایش زمین مؤثر‌ند؟

آیا ممکن است زیاد آب خوردن ما را مسموم کند؟

/
روزی چند لیوان آب می‌نوشید؟ آیا تا به حال به شما توصیه شده که برای لاغر شدن به جای همه چیز فقط آب بنوشید؟ می‌دانستید آب هم می‌تواند مسمومیت ایجاد کند؟