ید

شرح تصویر:

تصویر جلبک دریایی را نشان می‌دهد. بسیاری از گونه‌های جلبک دریایی ید دارند.

شکل ظاهری:

ید جامدی بلورین، سیاه‌رنگ و براق است و در اثر حرارت به شکل بخاری بنفش‌رنگ تصعید می‌شود.

کاربردها:

اولین کاربرد تجاری ید در عکاسی از زمانی پدید آمد که لویی داگر در سال ۱۸۳۹ میلادی روشی برای ایجاد تصاویر روی یک تکه فلز ابداع کرد. این تصاویر «داگروتایپ» خوانده می‌شدند.

امروزه ید کاربردهای متعددی دارد. نمک‌های یدید در داروها و ضدعفونی‌کننده‌ها، جوهرهای چاپ و رنگ‌ها، کاتالیزگرها، مکمل‌های غذایی حیوانات و مواد شیمیایی عکاسی به کار می‌رود. از ید نیز برای ساختن صافی‌های قطبی‌کننده برای نمایشگرهای LCD استفاده می‌شود.

یدید به‌میزان بسیار کم به نمک خوراکی اضافه می‌شود تا از کمبود ید که بر غده تیروئید اثر می‌گذارد، جلوگیری شود. از ایزوتوپ پرتوزای یدـ ۱۳۱ گاهی برای درمان سرطان غده تیروئید استفاده می‌شود.

نقش زیست‌شناختی:

ید عنصری ضروری برای انسان‌ها است و ما نیاز به مصرف روزانۀ ۰/۱ میلی‌گرم یدید داریم. بدن ما تا ۲۰ میلی‌گرم از این عنصر دارد که عمدتاً در غده تیروئید واقع است. این غده به تنظیم رشد و دمای بدن کمک می‌کند.

به‌طور عادی مقدار کافی ید را از غذایی که می‌خوریم به‌دست می‌آوریم. کمبود ید ممکن است باعث بزرگ شدن غده تیروئید شود؛ این بیماری گواتر نام دارد.

فراوانی طبیعی:

ید در آب دریا به‌شکل یدید پیدا می‌شود. مقدار آن بسیار کم است (۰/۰۵ جزء در میلیون)، اما جلبک‌های دریایی آن را جذب می‌کنند. در گذشته ید را از این جلبک‌ها استخراج می‌کردند.

امروزه کانی‌های یدات منبع اصلی ید هستند. این کانی‌ها رسوبات نمکی طبیعی هستند که از تبخیر دریاهای باستانی و آب‌‌های شور چاه‌های نفت و نمک به جا مانده‌اند.

در صنعت ید را با آزاد کردن ید از یداتِ به‌دست‌آمده از سنگ‌معدن‌های نیترات و یا استخراج بخار ید از شوراب‌ها به‌دست می‌آورند.

در آغاز دهۀ ۱۸۰۰ میلادی، برنادر کورتوا در پاریس با استفاده از خاکستر جلبک دریایی به‌عنوان منبع پتاسیم، نمک پتاسیم نیترات (KNO₃) را تولید کرد. او در سال ۱۸۱۱ میلادی، سولفوریک اسید را به این خاکستر اضافه کرد و بخارهای بنفشی دید که با متراکم شدن آن‌ها بلورهای با درخشش فلزی تشکیل می‌شد و حدس زد که عنصری جدید است. او مقداری از این نمونه را به همکارانش، شارل برنارد دزورم و نیکولاس کِلِمنت، داد که با بررسی‌های دقیق آن را تأیید کردند. در نوامبر سال ۱۸۱۳ میلادی، ید را در مؤسسه سلطنتی پاریس به نمایش گذاشتند. ژوزف گیلوساک اثبات کرد که این واقعاً عنصری جدید است و همفری دیوی که به پاریس آمده بود این موضوع را تأیید کرد. دیوی گزارشی به مؤسسه پادشاهی لندن فرستاد و آن‌جا به اشتباه تصور کردند که او کاشف این عنصر است؛ اشتباهی که بیش از ۵۰ سال ادامه یافت.

 

شعاع اتمی ناپیوندی (Å): ۱/۹۸	شعاع کووالانسی (Å): ۱/۳۶
الکترون‌خواهی (kJ/mol): ۲۹۵/۱۵۲	الکترونِگاتیویته (مقیاس پاولینگ): ۲/۶۶

انرژی‌های یونش	اول	دوم	سوم	چهارم	پنجم	ششم	هفتم	هشتم
kJ/mol	۱۰۰۸/۳۹۳	۱۸۴۵/۸۹	۳۱۸۴	-	-	-	-	-

 

حالت‌های اُکسایش معمول: ۷ ، ۵ ، ۱ ، ۱-

ایزوتوپ‌ها:

ایزوتوپ	جرم اتمی	فراوانی طبیعی (٪)	نیمه‌عمر	شیوه واپاشی
127I	۱۲۶/۹۰۴	۱۰۰	-	-

داده‌ها:

W. M. Haynes, ed., CRC Handbook of Chemistry and Physics, CRC Press/Taylor and Francis, Boca Raton, FL, 95th Edition, Internet Version 2015, accessed December 2014

Tables of Physical & Chemical Constants, Kaye & Laby Online, 16th edition, 1995. Version 1.0 (2005), accessed December 2014

J. S. Coursey, D. J. Schwab, J. J. Tsai, and R. A. Dragoset, Atomic Weights and Isotopic Compositions (version 4.1), 2015, National Institute of Standards and Technology, Gaithersburg, MD, accessed November 2016

خواص و کاربردها:

John Emsley, Nature’s Building Blocks: An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, New York, 2nd Edition, 2011

Thomas Jefferson National Accelerator Facility - Office of Science Education, It’s Elemental - The Periodic Table of Elements, accessed December 2014

تاریخچه:

Elements 1-112, 114, 116 and 117 © John Emsley 2012. Elements 113, 115, 117 and 118 © Royal Society of Chemistry 2017