پلاتین

شرح تصویر:

تصویر برگرفته از خط هیروگلیفی مایایی است. قوم مایا از پلاتین در ساخت زیورآلات استفاده می‌کردند.

شکل ظاهری:

پلاتین فلزی براق و نقره‌ای‌ـ سفید و به‌اندازۀ طلا در برابر خوردگی مقاوم است.

کاربردها:

پلاتین کاربرد گسترده‌ای برای ساخت زیورآلات دارد. با این حال، کاربرد اصلی آن در مبدل‌های کاتالیستی اتومبیل‌ها، کامیون‌ها و اتوبوس‌هاست. درحدود پنجاه درصدِ نیاز سالانۀ این عنصر مربوط به تولید این مبدل‌ها است. پلاتین در تبدیل گازهای اگزوز به فراورده‌های کم‌ضررتر، بسیار مؤثر عمل می‌کند.

در صنایع شیمیایی نیز پلاتین به‌عنوان کاتالیزگر در تولید نیتریک اسید، سیلیکون و بنزن به‌کار می‌رود. هم‌چنین، برای بهبود بازده پیل‌های سوختی از کاتالیزگر پلاتین استفاده می‌شود.

در صنایع الکترونیک از پلاتین برای ساختن هارد دیسک کامپیوتر و ترموکوپل استفاده می‌شود.

پلاتین برای ساختن فیبر نوری و LCD، پره‌های توربین، شمع موتور ماشین، ضربان‌سازها و پرکننده‌های دندانی نیز کاربرد دارد.

ترکیبات پلاتین از جمله داروهای شیمی‌درمانی مهم برای درمان سرطان هستند.

نقش زیست‌شناختی:

پلاتین نقش زیست‌شناختی مشخصی ندارد و غیرسمّی است.

فراوانی طبیعی:

پلاتین در رسوبات آبرفتی به‌شکل ترکیب‌نشده وجود دارد. تولید صنعتی پلاتین بیشتر در آفریقای جنوبی و با استفاده از کانی کوپِریت (پلاتین سولفید) انجام می‌شود. بخشی از تولید پلاتین نیز به‌شکل فراوردۀ جانبی پالایش مس و نیکل است.

قدیمی‌ترین نمونۀ ساخته‌شدۀ پلاتین از یک تابوت مصری مربوط به قرن هفتم پیش از میلاد مسیح در مقبرۀ ملکه شاپناپیت و در شهر باستانی Thebes مصر از زیر خاک بیرون آمده است. غیر از این مورد، به نظر می‌رسد این فلز برای دو هزارۀ بعدی در اروپا و آسیا ناشناخته بوده است، اما براساس دفینه‌های مربوط به 2000 سال قبل، ساکنین سواحل اقیانوس آرام در آمریکای جنوبی قادر به کار کردن با پلاتین بوده‌اند.

در سال 1557 میلادی، یک پژوهشگر ایتالیایی به‌نام ژولیوس اسکالیگر مقاله‌ای در مورد فلزی از بخش اسپانیاییِ آمریکای مرکزی نوشت که ذوب کردن آن امکان‌پذیر نبود و بدون شک در مورد پلاتین صحبت می‌کرد. پس از آن، در سال 1735 میلادی آنتونیو اولوا این فلز مرموز را دید، اما در راه بازگشت به اروپا، نیروی دریایی سلطنتی کشتی او را تسخیر کرد تا اولوا سر از لندن دربیاورد. در لندن، اعضای انجمن سلطنتی علاقه زیادی به شنیدن درباره این فلز جدید نشان دادند و این گونه شد که تا دهۀ 1750 میلادی، در سراسر اروپا گزارش‌ها و بحث‌هایی دربارۀ پلاتین منتشر می‌شد.

 

شعاع اتمی ناپیوندی (Å): ۲/۱۳	شعاع کووالانسی (Å): ۱/۳۰
الکترون‌خواهی (kJ/mol): ۲۰۵/۳۲۱	الکترونِگاتیویته (مقیاس پاولینگ): ۲/۲

انرژی‌های یونش	اول	دوم	سوم	چهارم	پنجم	ششم	هفتم	هشتم
kJ/mol	۸۶۴/۳۹۳	۱۷۹۱/۰۵۷	-	-	-	-	-	-

 

حالت‌های اُکسایش معمول: ۴ ، ۲

ایزوتوپ‌ها:

ایزوتوپ	جرم اتمی	فراوانی طبیعی (٪)	نیمه‌عمر	شیوه واپاشی
190Pt	۱۸۹/۹۶۰	۰/۰۱۲	۱۰۱۱×۴/۵ سال	α
192Pt	۱۹۱/۹۶۱	۰/۷۸۲	-	-
194Pt	۱۹۳/۹۶۳	۳۲/۸۶	-	-
195Pt	۱۹۴/۹۶۵	۳۳/۷۸	-	-
196Pt	۱۹۵/۹۶۵	۲۵/۲۱	-	-
198Pt	۱۹۷/۹۶۸	۷/۳۵۶	-	-

داده‌ها:

W. M. Haynes, ed., CRC Handbook of Chemistry and Physics, CRC Press/Taylor and Francis, Boca Raton, FL, 95th Edition, Internet Version 2015, accessed December 2014

Tables of Physical & Chemical Constants, Kaye & Laby Online, 16th edition, 1995. Version 1.0 (2005), accessed December 2014

J. S. Coursey, D. J. Schwab, J. J. Tsai, and R. A. Dragoset, Atomic Weights and Isotopic Compositions (version 4.1), 2015, National Institute of Standards and Technology, Gaithersburg, MD, accessed November 2016

خواص و کاربردها:

John Emsley, Nature’s Building Blocks: An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, New York, 2nd Edition, 2011

Thomas Jefferson National Accelerator Facility - Office of Science Education, It’s Elemental - The Periodic Table of Elements, accessed December 2014

تاریخچه:

Elements 1-112, 114, 116 and 117 © John Emsley 2012. Elements 113, 115, 117 and 118 © Royal Society of Chemistry 2017