تربیم

شرح تصویر:

تصویر انتزاعی یک دیسک فشرده (CD) نشان‌دهنده کاربرد عنصر تربیم در تولید اولین CDهای قابل پاک شدن و استفاده مجدد است.

شکل ظاهری:

تربیم فلزی نرم و نقره‌ای رنگ است.

کاربردها:

تربیم را در کلسیم فلوئورید، کلسیم تنگستنات و استرانسیم مولیبدات دوپ می‌کنند که در ابزارهای حالت جامد کاربرد دارند. از تربیم در لامپ‌های کم‌مصرف و لامپ‌های جیوه نیز استفاد می‌شد. تربیم برای بهبود ایمنی پرتوهای ایکس پزشکی به‌کار رفته است، زیرا می‌توان با استفاده از آن با قرار گرفتن در معرض پرتوها در زمانی بسیار کوتاه‌تر، تصاویری با همان کیفیت به‌دست آورد. نمک‌های تربیم در ابزارهای لیزری کاربرد دارند.

اگر آلیاژی از تربیم، دیسپروزیم و آهن در میدان مغناطیسی قرار گیرد طول آن کم و زیاد می‌شود. این اثر مبنای کار بلندگوهایی است که روی یک سطح صاف مانند شیشۀ پنجره قرار می‌گیرند و شیشه را به یک بلندگو تبدیل می‌کنند.

نقش زیست‌شناختی:

تربیم نقش زیست‌شناختی مشخصی ندارد و کمی سمّی است.

فراوانی طبیعی:

تربیم را می‌توان با روش‌های تبادل یونی و استخراج با حلال از کانی‌های مونازیت و باستنازیت به‌دست آورد. منبع دیگر آن کانی اگزنیت است که اکسید پیچیده‌ای شامل یک درصد (یا بیشتر) تربیم است.

در صنعت فلز تربیم را معمولاً با احیای فلوئورید یا کلرید بدون آبِ آن در خلأ با استفاده از فلز کلسیم به‌دست می‌آورند. همچنین می‌توان فلز را از برقکافت تربیم اکسید در کلسیم کلرید مذاب تولید کرد.

اولین بار شیمی‌دان سوئدی کارل موساندر در سال ۱۸۴۳ میلادی در استکهلم، تربیم را جدا کرد. او قبلاً سریم اکسید را بررسی کرده و یک عنصر جدید (لانتان) را از آن جدا کرده بود و بعد از آن روی ایتریم متمرکز شد که در سال ۱۷۹۴ میلادی کشف شده بود، زیرا فکر می‌کرد این عنصر نیز ممکن است عنصر دیگری در خود داشته باشد. در واقع موساندر توانست دو اکسید فلزی دیگر از ایتریم جدا کند: تربیم اکسید (زرد رنگ) و اربیم اکسید (صورتی) و این عنصرها را در سال ۱۸۴۳ میلادی اعلام کرد. با این حال این پایان داستان نبود، زیرا بعداً در همان قرن، از این عنصرها نیز لانتانیدهای دیگری به‌دست آمد. امروزه این عنصرها را به‌راحتی با فرایندی به‌نام استخراج مایع‌ـ مایع جدا می‌کنند.

 

شعاع اتمی ناپیوندی (Å): ۲/۳۳	شعاع کووالانسی (Å): ۱/۸۱
الکترون‌خواهی (kJ/mol): نامعلوم	الکترونِگاتیویته (مقیاس پاولینگ): نامعلوم

انرژی‌های یونش	اول	دوم	سوم	چهارم	پنجم	ششم	هفتم	هشتم
kJ/mol	۵۶۵/۷۷۱	۱۱۱۱/۵۱	۲۱۱۳/۹۹	۳۸۳۹/۱۵	-	-	-	-

 

حالت‌های اُکسایش معمول: ۳، ۴

ایزوتوپ‌ها:

ایزوتوپ	جرم اتمی	فراوانی طبیعی (٪)	نیمه‌عمر	شیوه واپاشی
159Tb	۱۵۸/۹۲۵	۱۰۰	-	-

داده‌ها:

W. M. Haynes, ed., CRC Handbook of Chemistry and Physics, CRC Press/Taylor and Francis, Boca Raton, FL, 95th Edition, Internet Version 2015, accessed December 2014

Tables of Physical & Chemical Constants, Kaye & Laby Online, 16th edition, 1995. Version 1.0 (2005), accessed December 2014

J. S. Coursey, D. J. Schwab, J. J. Tsai, and R. A. Dragoset, Atomic Weights and Isotopic Compositions (version 4.1), 2015, National Institute of Standards and Technology, Gaithersburg, MD, accessed November 2016

خواص و کاربردها:

John Emsley, Nature’s Building Blocks: An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, New York, 2nd Edition, 2011

Thomas Jefferson National Accelerator Facility - Office of Science Education, It’s Elemental - The Periodic Table of Elements, accessed December 2014

تاریخچه:

Elements 1-112, 114, 116 and 117 © John Emsley 2012. Elements 113, 115, 117 and 118 © Royal Society of Chemistry 2017