کیک بزرگِ آسمان!

همگی تجربه‌ی دیدن ماه زرد‌رنگ بزرگ را در آسمان داریم. این پدیده را وقتی می‌بینیم که ماه کامل است و نزدیک به افق قرار دارد. وقتی ماه در طول شب به‌تدریج بالاتر می‌آید به نظر می‌رسد هم کوچک می‌شود و هم رنگش تغییر می‌کند. در بعضی شب‌ها این ماه بزرگ به رنگ نارنجی متمایل به قرمز هم دیده می‌شود.

برای اینکه ببینیم چه می‌شود که این‌ تغییرها را در اندازه‌ی ماه می‌بینیم می‌توانیم تجربه‌ای بکنیم. یک لوله‌ی کاغذی درست کنید یا از لوله‌‌های مقوایی وسط دستمال‌های توالت استفاده کنید. حالا در شبی که ماه کامل است و بزرگ در نزدیکی افق دیده می‌شود، روبه‌روی آن بایستید و یک چشم خود را ببندید و با چشم دیگر از درون لوله به ماه نگاه کنید؟ چه می‌بینید؟ حالا چشمی که لوله جلوی آن است را ببندید و چشم دیگرتان را باز کنید و با آن به ماه نگاه کنید. حالا چه می‌بینید؟ اندازه‌ی ماه چه تغییری می‌کند؟ وقتی از درون لوله به ماه نگاه می‌‌کنید و به جز ماه چیز دیگری نمی‌بینید، ماه را کوچکتر و به اندازه‌ی همیشگی خود می‌بینید. در حالی که وقتی با چشم دیگرتان ماه را با محیط اطرافش می‌بینید ماه بزرگ دیده می‌شود. به نظر می‌رسد وقتی ماه کامل و در نزدیکی افق است واقعا بزرگ نمی‌شود و تنها به نظر ما اینطور می‌رسد. چطور این اتفاق می‌افتد؟

توهم یا واقعیت؟

تصویرهای زیر را نگاه کنید. اندازه‌ی دایره‌‌های سبز‌رنگ را در مرکز دو تصویر با هم مقایسه کنید. به چشم ما دایره‌ی سمت چپ بزرگ‌تر از دایره‌ی سمت راست به نظر می‌رسد. حال با خط‌کش قطر این دو دایره‌ی سبزرنگ را اندازه بگیرید. چه می‌بینید؟ این دو دایره هم‌اندازه‌اند! سیستم بینایی ما خطا می‌کند و دایره‌ی سمت چپ را بزرگ‌تر می‌بیند. انگار با دایره‌های کناری مقایسه می‌کند و اندازه را بزرگ‌تر می‌بیند. مثال‌های مختلفی برای انواع خطاهای بینایی ما در تعیین فاصله و اندازه‌ی اجسام مختلف وجود دارد. یکی دیگر از خطاهای دید ما خطای تخمین فاصله‌ی ماه از زمین است.