سکه، بر سر جای خود!

در آزمایشی که انجام دادیم چه شد که سکه با مقوّا نرفت؟ شاید باید سؤال دیگری بپرسیم. چرا باید می‌رفت؟ اصلاً چه می‌شود که جسمی شروع به حرکت می‌کند یا اینکه جسمی از حرکت می‌ایستد؟ مشاهده‌های دقیق در طبیعت نشان می‌دهند که هر جسمی اگر جایی ساکن باشد تا زمانی‌که نیرویی به آن وارد نشود شروع به حرکت نمی‌کند و اگر با سرعت ثابت در حال حرکت است با همین سرعت به حرکتش ادامه می‌دهد، مگر اینکه نیرویی به‌ آن جسم وارد شود و آن را متوقف کند یا مسیر و سرعت حرکتش را تغییر بدهد. شاید بارها این موارد را تجربه کرده باشید: توپی روی زمین است. برای شروع به حرکت به آن ضربه‌‌ای می‌زنید و توپ شروع به غلتش می‌کند و روی زمین می‌غلتد. اگر زمینِ زیر توپ حسابی صاف و صیقلی باشد توپ همچنان می‌غلتد و از حرکت نمی‌ایستد اما اگر توپ روی فرش یا موکت یا در گِل حرکت کند بعد از مدتی می‌ایستد و به همین دلیل بازی فوتبال در گِل بسیار دشوار است. این مثال مشاهده‌ای است از توصیفی که برای چگونگی حرکت داشتیم. نیوتن فیزیکدان سرشناس انگلیسی کسی بود که این بیان را برای حرکت داشت و به همین دلیل این بیان به قانون‌ نیوتون برای حرکت معروف‌ است.

خوب است دوباره به‌ آزمایش توجه کنیم. چه دیدیم؟ به مقوّا ضربه زدیم و شروع به حرکت کرد ولی سکه سر جای خود ماند. شروع به حرکت مقوّا به دلیل نیرویی بود که به آن وارد شد اما به سکه نیرویی وارد نشد و در نتیجه سر جای خود باقی‌ماند. در حالتی که مقوّا روی دهانه‌ی باز لیوان است وقتی به مقوا ضربه می‌زنیم زیر سکه خالی می‌شود و سکه سقوط می‌کند. این حرکت هم به این دلیل است که گرانش (جاذبه‌)‌ زمین به سکه نیرو وارد می‌کند و دیگر مقوا نیست که با این نیرو مقابله کند. برای چند سکه هم همین اتفاق افتاد، باز هم نیرویی به سکه‌ها وارد نشد و در نتیجه آنها با مقوا نرفتند. اگر به جای مقوای صیقلی و برّاق از یک تکه موکت استفاده کنیم می‌بینیم که سکه همراه با موکت می‌رود. چرا؟ مگر چیزی به سکه نیرویی وارد کرد؟ بله. پرزهای موکت به سکه نیرو وارد کردند و آن را با خود کشیدند. مثل نیرویی که موکت یا گِل به توپ غلتان وارد می‌کنند و آن را متوقف می‌کنند، نیرویی که به نام اصطکاک معروف است.