تاریخ انتشار: ۱۳ دی ۱۳۹۹
روزگاری کشتی‌های هوایی به‌عنوان وسیله نقلیه‌ای سریع و مطمئن شناخته می‌شدند و گل سرسبد آنها هم کشتی هوایی هیندنبورگ بود. این کشتی هوایی مجلل و بزرگ، مسافرانش را در زمانی بسیار کوتاه‌تر از سریع‌ترین کشتی‌های اقیانوس‌پیما، بین اروپا و آمریکای شمالی و جنوبی جابه‌جا می‌کرد. اما در روز ششم ماه می سال 1937 میلادی (۱۶ اردیبهشت ۱۳۱۶ شمسی)، یک آتش‌سوزی در این کشتی اتفاق افتاد که منجر به مرگ سی و شش نفر از مسافران و خدمه این کشتی هوایی شد.
این اتفاق به خاطر سبک‌ترین عنصر جهان، هیدروژن، افتاد! درست در بالای سر اقامتگاهِ مسافران این کشتی، دویست میلیون لیتر هیدروژن مایع وجود داشت که به دلایلی نه چندان روشن، کمی از آن نشت کرد و با یک جرقه‌ی الکتریکی فاجعه آفرید. به این ترتیب، دوران سی‌ساله‌ی کشتی‌هایی هوایی که تا آن زمان بیش از دو هزار پرواز انجام داده و ده‌ها هزار مسافر را به مقصد رسانده بودند، ظرف سی‌ودو ثانیه پایان یافت و همه متوجه شدند که گاز هیدروژن با وجود سبک بودن، برای پرواز مناسب نیست، زیرا اشتعال‌پذیریِ بسیار بالایی دارد.
هیدروژن: عنصر آب‌ساز
نام «هیدروژن» ریشه یونانی دارد و معنیِ آن «آب‌ساز» است. علت انتخاب این نام برای هیدروژن آن است که از سوختن آن، آب تولید می شود. با وجود بی‌خطر بودنِ محصول (یعنی آب)، این واکنش بسیار شدید است و گرمای بسیار زیادی تولید می‌کند. به دلیل همین واکنش بسیار شدید بود که کشتی هوایی هیندنبورگ منفجر شد.
با این حال اگر بشود این گاز را به روش مطمئنی ذخیره کرد، سوختی پاک به شمار می‌رود، زیرا می‌توان آن را از آب به‌دست آورد و از سوختن آن هم آب تولید می‌شود. پیل‌های سوختی هیدروژنی در برخی ماشین‌ها و اتوبوس‌ها به‌کار می‌روند و به‌عنوان منابع انرژیِ بدون آلودگی شناخته شده‌اند.
Rh2network, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
از خورشید و ستاره‌ها تا بدنِ موجودات زنده
هیدروژن گازی بی‌رنگ، بی‌بو، بی‌مزه و سبک‌ترین عنصر جدول دوره‌ای (یا جدول تناوبی) عنصرهاست. هیدروژن فراوان‌ترین عنصر عالم است. خورشید با هم‌جوشیِ اتم‌های هیدروژن، هلیم تولید می‌کند و طی این فرایند انرژی زیادی آزاد می‌شود. فراوان‌ترین عنصر در سیاره‌ی مشتری هم هیدروژن است. روی کره‌ی زمین، هیدروژن بیش‌ترین فراوانی را در مولکول‌های آبِ اقیانوس‌ها و دریاها دارد.
هیدروژن برای حیات، عنصری ضروری است. هیدروژن در آب و تقریباً در تمام مولکول‌های موجودات زنده حضور دارد. با این حال، خودِ هیدروژن نقش چندان فعالی در دنیای زنده ایفا نمی‌کند، بلکه با عنصرهای دیگر مثل کربن، اکسیژن، نیتروژن و فسفر ترکیب می‌شود و انواع و اقسام مولکول‌هایی را می‌سازد که در بدن موجودات زنده وجود دارند.
Oleg Bor, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons
هیدروژن کاربردهای فراوانی در تولید مواد شیمیاییِ مختلف مثل آمونیاک، متانول و سیکلوهگزان دارد و برای جامد کردن روغن‌های گیاهی و تبدیل آنها به چربی‌هایی مثل مارگارین از گاز هیدروژن استفاده می‌شود. آمونیاک در تولید کودهای شیمیایی کاربرد دارد و از سیکلوهگزان و متانول در تولید پلاستیک‌ها و داروها استفاده می‌شود.
