اولین جشنواره

رابطه علم و جامعه را بهتر کنیم

قرن نوزدهم آغازی برای تغییر رابطه علم و جامعه در جهان بود. در این زمان، تعامل جدیدی بین دانشمندان و جامعه در انگلستان شکل گرفت. تولید دانش سرعت یافت و دانش در زندگی مردم رخنه کرد. در سال 1831 انجمن پیشبرد علوم بریتانیا افتتاح شد. هدف اصلی این انجمن، ترویج علم و شناساندن جایگاه و نقش علم به جامعه بود. این انجمن از پژوهش‌های مختلف علمی حمایت می‌کرد و از طریق تریبون‌های مختلف سعی در اطلاع‌رسانی و ترویج علم در میان عامه مردم داشت. در نتیجه همین تلاش بود که واژه دانشمند وارد جامعه شد. واژه‌های علمی یا ریشه گرفته از دستاوردهای علمی همچون دایناسور وارد گفتمان عمومی مردم شد(1842) و اولین نشست‌های علمی عمومی بین مردم و دانشمندان برگزار شد. اولین نشست در سال 1860با موضوع داروینیسم بود. این نشست‌های علمی به تدریج در سایر کشورهای اروپایی نیز رواج یافت و به مرور زمان، برنامه ملاقات و جلسات بازدید‌های مردم و دانشمندان به عنوان جشنواره‌های علم شناخته شد و ساختار جدیدی به خود گرفت، به طوریکه در قرن بیستم، جشنواره‌های علم زیادی در اروپا، آمریکا، کانادا و چین برگزار شد. ایده برگزاری جشنواره‌های علمی در ساختار فعلی به صورت نمایشگاهی و ابعاد بزرگ همراه با جنگ‌ها و نمایش‌های علمی که برای عامه مردم باشد از ادینبورگ در سال 1989 اجرایی شد، به طوریکه این شهر همچنان پیشتاز برگزاری یکی از بزرگترین جشنواره‌های علم است. در سایر کشورهای اروپایی، جشنواره معتبری چون جشنواره علم گوتنبرگ(سوئد) از سال 1997 و جشنواره علم چلتنام از 2002 آغاز به کار کرده است. شروع اینگونه جشنواره‌ها در آمریکا به سال 1998 بر‌می‌گردد که هم اکنون، مهمترین آنها جشنواره جهانی علم نیویورک است که در سال 2008 برای اولین بار برگزار شد. یک بعد از آن نیز جشنواره علم کارولینای شمالی شکل گرفت. برگزاری جشنواره علم در روسیه از سال 2006 آغاز شد و بسیاری کشورهای آسیایی در همین سال‌ها به برگزارکنندگان و طرفداران جشنواره‌های علم پیوستند. در حال حاضر انجمن رویدادهای علمی اروپا که توسط کمیسیون اروپا حمایت می‌شود و 68 عضو دارد؛ جشنواره‌های علم را در 33 کشور جهان برگزار می‌کنند. در ایالات متحده نیز فقط در پنج سال گذشته حدود 50 جشنواره علم آغاز به کار کرده است. حتی جشنواره‌های علمی با موضوعات ویژه مورد توجه قرار گرفته‌اند برای مثال در آلمان دو دوره جشنواره ملی جنگ‌های علمی در برمن برگزار شده و امسال اولین جشنواره بین المللی خود را با همکاری 6 کشور، در تاریخ 2 تا 5 اکتبر 2015 برگزار خواهد کرد.

تجربه جشنواره‌های علم نشان می‌دهد، افرادی که نمی‌توانند یک سخنرانی 30 دقیقه‌ای علمی را تا انتها گوش دهند و محل را ترک می‌کنند، بیشتر از 90 دقیقه در این جشنواره‌ها وقت می‌گذارند! و این همان هدف اولیه از برگزاری این جشنواره‌هاست، اینکه توجه مردم به موضوعات علمی جلب شود. از دیگر اهداف این جشنواره‌ها همان ترویج علم و مشارکت غیر متخصصان با مفاهیم علمی است.

مهمترین بخش‌های جشنواره‌های علم عبارتند از 1) برپایی نمایشگاه‌های تعاملی 2)برگزاری جنگ‌های علمی 3) برگزاری نشست‌ها وکارگاه‌های علمی 4) مسابقات

تحرک و پویایی، فضای شاد و دوستانه و برگزاری جنگ‌های علمی جذاب و دیدنی از ویژگی‌های جشنواره‌های علمی هستند که جزو پر مخاطب‌ترین رویدادهای سالیانه در هر منطقه و کشوری به حساب می‌آیند. در این جشنواره‌ها مردم بیشتر به علم علاقه‌مند می‌شوند، چیزهای جدیدی یاد می‌گیرند، متوجه می‌شوند که یادگیری علم و بهره‌گیری از آن هم ساده و هم لذت‌بخش است. همچنین مخاطبین جشنواره‌های علم احساس ارتباط بیشتری با دانشمندان و رویدادهای علمی پیدا می‌کنند و این موجب پیگیری موضوعات علمی در آینده می‌شود.

نخستین جشنواره علم در ایران

هر ساله جشنواره‌های مختلفی برای هنر و هنرمندان برگزار می‌شود، مردم دنبال اخبار جشنواره‌های سینما، موسیقی، تئاتر هستند و رویدادهای ادبی نیز جایگاه خاص و علاقه‌مندان خود را دارد. ولی صحبت از علم همیشه محدود به محیط‌های دانشگاهی، پژوهشگاه‌ها و سازمان‌های عریض و طویل غیر مردمی است. همین روال انزوا طلبی علم و دانشمندان است که در نهایت علم را از مردم جدا می کند. مردم علم را موضوع پیچیده‌ای قلمداد می‌کنند که فقط افراد خاص با تحصیلات خاص در رشته خاص به دنبال آن هستند. از نظر مردم، علم یک مسئله عمومی نیست و از دسترس آنها خارج است و اگر هم منفعتی برای آنها داشته باشد لابد از کانال سیاست گذاری‌های علمی به دستشان می‌رسد و لزومی به مشارکت، مداخله و پیگیری آنها ندارد. این درحالیست که ما در دورانی هستیم که رابطه جدیدی بین علم و جامعه وجود دارد. عدم بهره‌مندی از علم و منافع آن، خسارت‌های غیر قابل جبرانی برای فرد و جامعه دارد. امروزه تک تک شهروندان یک جامعه باید بدانند که آگاهی از مفاهیم علمی هم برای آنها منافع مادی خواهد داشت و هم منافع زیستی در جهت تجربه یک زندگی بهتر. اتفاق‌های زیادی در دنیا برای از بین بردن این احساس جدایی و نزدیک کردن علم به عامه مردم صورت گرفته است. از برگزاری سمینارها و کارگاه‌های مختلف گرفته تا برپایی نمایشگاه‌های سیار و جشنواره‌های علمی.

موزه علوم و فناوری جمهوری اسلامی ایران بعد از چهار سال تلاش در جهت ترویج علم و تجربه نمایشگاه‌های سیار علمی در شهرهای مختلف ایران، برگزاری جنگ‌های مختلف علمی به صورت روزانه و راه‌اندازی گالری‌های مشارکت محور همچون گالری انرژی‌های نو، گالری ابزار جراحی و گالری مورس تا موبایل، اولین جشنواره علم و عامه را در هفته علم برگزار می‌کند. این جشنواره به صورت مسابقه و البته نمایشگاهی است. آثار شرکت‌کنندگان در این جشنواره به مدت یک هفته در محیط نمایشگاهی در معرض دید عموم مردم قرار می‌گیرد و پس از آن عازم سفری در نمایشگاه‌های سیار موزه خواهد شد. سرانجام بسیاری از آثار به صورت منتخب و دوره‌ای در محل گالری‌های دائم موزه به نمایش گذاشته می‌شود. این اتفاق آغازی برای بومی‌سازی جشنواره‌های علم در ایران و بهره‌گیری از منافع آن در سطحی وسیع‌تر است. هدفی که جشنواره علم و عامه در آغاز راه آن قرار دارد، برگزاری سالیانه جشنواره‌ای است که در سال‌های آتی بزرگترین رویداد علمی منطقه خواهد بود و امید است همکاری کشورهای منطقه را هم در پی داشته باشد.

صونا آقابابایی
دبیر نخستین جشنواره علم برای همه