هفتمین جشنواره علم برای همه

هفتمین جشنواره‌ی علم برای همهمحیط‌زیست جایی است که در آن زندگی می‌کنیم، یعنی احتمالاً کلان‌شهرها، شهرهای بزرگ و کوچک، یا روستاها. پس حیوانات و گیاهان وحشی بیرون از این مرزها زندگی می‌کنند و محیط‌زیست خودشان را دارند. اما این تصور قدیمی، با گذشت زمان، رنگ باخته و این مرزهای تصنعی روزبه‌روز کمرنگ‌تر شده‌اند و اکنون صحبت از محیط‌زیستی به وسعت کل سیاره‌ی زمین است و رابطه‌ای پیچیده میان همه‌ی آنچه در این سیاره می‌گذرد. امروز نگرانی همه آینده‌ای است که روی این سیاره در انتظار ما و فرزندان ماست، آینده‌ای که فرارسیدنش نزدیک و نزدیک‌تر می‌شود و اکنون زندگی عادی ما را نیز متاثر می‌کند.

ما در موزه‌ی علوم و فناوری، سال گذشته را با این دغدغه‌ها سپری کردیم. دغدغه‌ای که شاید اهمیت و اولویتی بیشتر برای ما دارد، زیرا کشورمان در منطقه‌ای از زمین است که شاید بیش از سایر مکان‌ها تحت تاثیر پدیده‌ی موسوم به تغییرات اقلیمی بوده. در سال‌های اخیر، خشکسالی‌های پیاپی را شاهد بوده‌ایم، امنیت غذایی‌مان به خطر افتاده، فرسودگی خاک و فرونشست زمین شهرهایمان را تهدید می‌کند و از سال گذشته زاگرس را در چنگ آتشی انسان‌افروز دیده‌ایم. از این‌رو، پس از جشنواره‌ی سال گذشته، دو پروژه را آغازیدیم: دادارچه، با دغدغه‌ی آموزش درباره‌ی محیط زیست به کودکان؛ و بوم‌رنگ، که دغدغه‌اش تشویق به مطالبه‌گری و بهره‌گیری از راهکارهای بومی از راه شناخت کنشگران بومی و فعالیت‌هایشان بوده است.

در این مسیر اما به مشکلاتی بر خوردیم. از یک سو، صنعت ترجمه بر داستان‌های کودک سلطه‌ دارد و فضا برای داستان‌های ایرانی تنگ است. از این رو، کودک ما با محیط‌زیستی اروپامحور آشنا می‌شود و از ابتدا طبیعت را چیزی می‌پندارد جز آنچه در اطراف خود می‌بیند. از سوی دیگر، انگشت‌شمار داستان‌های ایرانی کمتر محک می‌خورند و بسیاری‌شان برای موفقیت در بازار دست به دامان تقلید کورکورانه از نمونه‌های غربی می‌شوند. در معرفی کنشگران نیز مشکلاتی دیگر بر سر راه ما بود. بسیاری از کنشگران نه امکانات مناسب برای معرفی خود و فعالیتشان دارند، و نه دغدغه‌شان صحبت‌کردن است. بر عکس، بسیاری از این کنشگران در سکوت جانشان را بر کف دست می‌گیرند و چیزی جز حفاظت از محیط زیست را به اندیشه راه نمی‌دهند. بسیاری دیگر نیز که به کنشگری شهره‌اند، به شهرگی اهمیت می‌دهند و دغدغه‌شان تنها و تنها صحبت‌کردن است.

از این رو، امسال در جشنواره‌ی علم برای همه تصمیم گرفتیم فراخوان‌هایی در پاسخ به این مشکلات طراحی کنیم. فراخوان نخست ما با عنوان طبیعت در قصه‌ها در پی داستان‌ها و روایت‌هایی محلی بود که یا شیوه‌ی عشق‌ورزیدن به طبیعت را می‌آموزانند، یا در طبیعتی آشنا رخ می‌دهند. حاصل این فراخوان در حدود ۶۵ قصه بود که با صدای مردم (به شیوه‌ی قصه‌گویی مردمی، یعنی مثلاً مادربزرگ یا پدربزرگی که قصه می‌گوید و نه ضرورتاً قصه‌گویی حرفه‌ای) روایت می‌شد.

فراخوان دوم، فراخوانی بود برای کنشگران تا فعالیت‌های خود را در قالب عکس معرفی کنند. تأکید ما در این فراخوان همواره بر این است که این فعالیت‌ها، هر قدر هم که کوچک یا بزرگ باشند، گامی هستند در حفظ و حفاظت از این سرزمین و جانداران آن. بنابراین، هیچ معیاری برای کیفیت عکس‌ها در نظر گرفته نشد، بلکه تلاش ما این بود که دعوتمان فراگیر باشد و همه‌ را در بر گیرد. حاصل این فراخوان نیز حدود ۴۵ فعالیت بود به‌همراه عکس‌ها و توضیحاتی که تلاش‌های کنشگران را تصویر می‌کرد، از آموزش‌های محیط‌زیستی همچون برگزاری کلاس گرفته، تا حفاظت از حیات‌وحش به شکل آزادسازی حیوانات و حفاظت از پوشش گیاهی همچون خاموش‌کردن آتش.