شرح تصویر:
نمک‌های ایریدیم بسیار رنگارنگ هستند. بال‌های رنگین‌کمانیِ سنجاقک نشان‌دهندۀ منشأ نام این عنصر و رنگارنگ بودن نمک‌های آن است.
شکل ظاهری:
ایریدیم فلزی سخت و نقره‌ای رنگ است. این فلز تقریباً به‌اندازۀ طلا غیرفعال است و چگالی و نقطۀ ذوب بسیار بالایی دارد.
کاربردها:
ایریدیم مقاوم‌ترین مادۀ شناخته‌شده در برابر خوردگی است. از این فلز در آلیاژهای ویژه استفاده می‌شود، از جمله در آلیاژی با اسمیم که برای ساختن نوک خودنویس و بلبرینگ قطب‌نما کاربرد دارد. آلیاژی شامل 90 درصد پلاتین و 10 درصد ایریدیم برای ساختن میلۀ استاندارد متر به کار رفته بود که در فاصلۀ سال‌های 1889 تا 1960 میلادی به‌عنوان واحد استاندارد طول به‌کار می‌رفت. از ایریدیم برای ساخت اتصالات الکتریکی در شمع موتور خودرو نیز استفاده می‌شود، زیرا نقطۀ ذوب بالا و واکنش‌پذیری کمی دارد.
نقش زیست‌شناختی:
ایریدیم نقش زیست‌شناختی مشخصی ندارد و کمی سمّی است.
فراوانی طبیعی:
ایریدیم یکی از کمیاب‌ترین عنصرهای کرۀ زمین است. در رسوبات برجای مانده از رودخانه‌ها، ایریدم به‌شکل ترکیب‌نشده پیدا می‌شود. در صنعت ایریدیم را به‌صورت فراوردۀ جانبی پالایش نیکل تولید می‌کنند.
در پوستۀ زمین، لایه بسیار نازکی از ایریدیم وجود دارد. تصور می‌شود که این لایه در اثر برخورد یک شهاب‌سنگ یا سیارک عظیم به کرۀ زمین ایجاد شده است. شهاب‌سنگ‌ها و سیارک‌ها ایریدیمِ بیشتری نسبت به پوستۀ زمین دارند. این برخورد احتمالاً ابر عظیمی از غبار را ایجاد کرده است که با ته‌نشین شدن، لایه‌ای از ایریدیم را در تمام سطح کرۀ زمین تشکیل داده است. برخی دانشمندان اعتقاد دارند که احتمالاً همین برخورد منجر به انقراض دایناسورها شد.
اسمیتسون تنانت در سال 1803 میلادی در لندن، ایریدیم را همراه با اسمیم کشف کرد. در آن زمان با حل کردن پلاتین خام (ناخالص) در تیزاب سلطانی (مخلوط نیتریک اسید و هیدروکلریک اسید) رقیق، بخش نامحلول سیاه‌رنگی باقی می‌ماند که تصور می‌شد گرافیت است. اما تنانت اعتقاد دیگری داشت و با کاربرد مکرر بازها و اسیدها توانست دو عنصر جدید از این باقیمانده جدا کند. او این کشف را به مؤسسۀ پادشاهی لندن اعلام کرد و نام یک عنصر را به‌دلیل نمک‌های رنگارنگی که داشت ایریدیم گذاشت و دیگری را به‌خاطر بوی شدیدش اسمیم نامید (به شرح عنصر اسمیم مراجعه کنید.)
ایریدیم در ابتدا بسیار مقاوم و نفوذناپذیر به‌نظر می‌رسید، اما در سال 1813 میلادی، گروهی از شیمی‌دان‌ها از جمله همفری دیویِ بزرگ، نشان دادند که ایریدیم هم مانند بقیۀ فلزها، ذوب می‌شود. برای ذوب کردن ایریدیم از یک جریان برق قوی استفاده شد که با تعداد بسیار زیادی باتری تولید شده بود.
|
| ||||
|
|
| انرژی‌های یونش | اول | دوم | سوم | چهارم | پنجم | ششم | هفتم | هشتم |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| kJ/mol | ۸۶۵/۱۸۶ | - | - | - | - | - | - | - |
حالت‌های اکسایش معمول: ۶ ، ۴ ، ۳ ، ۲ ، ۱ ، ۰ ، ۱-
ایزوتوپ‌ها:
| ایزوتوپ | جرم اتمی | فراوانی طبیعی (٪) | نیمه‌عمر | شیوه واپاشی |
|---|---|---|---|---|
| 191Ir | ۱۹۰/۹۶۱ | ۳۷/۳ | - | - |
| 193Ir | ۱۹۲/۹۶۳ | ۶۲/۷ | - | - |
داده‌ها:
W. M. Haynes, ed., CRC Handbook of Chemistry and Physics, CRC Press/Taylor and Francis, Boca Raton, FL, 95th Edition, Internet Version 2015, accessed December 2014
Tables of Physical & Chemical Constants, Kaye & Laby Online, 16th edition, 1995. Version 1.0 (2005), accessed December 2014
J. S. Coursey, D. J. Schwab, J. J. Tsai, and R. A. Dragoset, Atomic Weights and Isotopic Compositions (version 4.1), 2015, National Institute of Standards and Technology, Gaithersburg, MD, accessed November 2016
خواص و کاربردها:
John Emsley, Nature’s Building Blocks: An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, New York, 2nd Edition, 2011
Thomas Jefferson National Accelerator Facility - Office of Science Education, It’s Elemental - The Periodic Table of Elements, accessed December 2014
تاریخچه:
Elements 1-112, 114, 116 and 117 © John Emsley 2012. Elements 113, 115, 117 and 118 © Royal Society of Chemistry 2017
در سال ۱۹۷۷ میلادی (۱۳۵۶ شمسی) پدر و پسری به نام لوئیس و والتر آلوارز (Luis and Walter Alvarez)، اولی فیزیکدان و دومی زمین‌شناس، در ایتالیا مشغول مطالعه‌ی رسوبات آهکی مربوط به محدوده‌ی زمانی انقراض دایناسورها (حدود شصت و پنج میلیون سال قبل) بودند. لایه‌های آهک به نظر یکنواخت می‌رسید، اما لایه‌ی بسیار نازکی از خاک رس قرمز هم بین رسوباتِ مربوط به زمان انقراض دایناسورها وجود داشت. عجیب آنکه در این لایه‌ی خاک رس، مقدار عنصر ایریدیم تقریباً ششصد برابرِ مقدار عادیِ آن در سنگهای کره‌ی زمین بود. ...
ادامه‌ی این داستان را در اینجا بخوانید.
همه عنصرها